Kurban psikolojisi nedir?
Kendini sürekli olarak hayatın getirdiği zorlukların bir mağduru olarak görmek... Bu his tanıdık geliyor mu? Psikolojide buna Kurban Psikolojisi diyoruz. Bu zihniyet, kişinin yaşadığı olumsuzlukları içselleştirmesi ve kendisini sürekli olarak başkalarının eylemlerinin kurbanı gibi algılaması durumudur. Aslında bu, sadece kötü şansa inanmak değil; sorumluluğu reddederek yaşamın kontrolünü kaybetmiş hissetmenin bir yolu, hatta bir savunma mekanizmasıdır. Kurban Psikolojisi, güçlü bir duvar örerek kişinin kendi hayatındaki gücünü ve potansiyelini görmesini engeller. Bu role takılı kalmak başkalarıyla olan ilişkileri bozabilir.
Kurban psikolojisi nasıl öğrenilir?
Hepimiz bu sahneye şahit olmuşuzdur: Küçük bir çocuk düşer, dizi masaya çarpar ve ağlamaya başlar. Hemen oradaki bakım veren kişi, masaya kızarak, "Kötü masa! Neden onun önüne çıktın ve canını acıttın!" gibi cümleler sarf eder.
Bu masum görünen tepki, aslında Kurban Zihniyeti'nin ilk tohumlarını atar. Bu cümleler, çocuğun yaşadığı durumu dışsallaştırır. Çocuk, acının sorumluluğunu kendinde aramak yerine, masanın onun önüne çıkan kasıtlı bir engel olduğuna inanır.
Peki sonuç ne olur? Çocuk, düşmesine sebep olan hareketin kendi sorumluluğunda (koşarken dikkat etmemek, dengeyi kaybetmek) olduğunu öğrenmek yerine; "Suç bende değil, engel olan dışarıdaki şeyde" mesajını alır.
İşte bu basit mekanizma, yetişkinlikte karşılaştığımız sorunlarda (işten kovulmak, ilişkide sorun yaşamak) daima suçu dışarıda arama eğilimimizin temelini oluşturur.
Kurban Psikolojisi'nin kökleri sadece sorumluluğu dışsallaştırmaktan gelmez; aynı zamanda duygusal ihtiyaçların karşılanma şekliyle de ilgilidir.
Peki ya çocuk, şefkati ve sevgiyi yalnızca ağladığında, düştüğünde ya da başına kötü bir şey geldiğinde görüyorsa?
Bu durumda, çocuğun zihninde tehlikeli bir denklem oluşur: Sorun Yok = İlgi Yok. Eğer herhangi bir sorun olmadığında, olağan zamanlarda, çocuk sevgi ve şefkatten yoksun kalıyorsa, beyni bilinçsizce "kurban" rolünü ilgi çekmenin bir aracı olarak kodlamaya başlar.
Yani, ilgi görmenin tek yolu "yardıma muhtaç ve mağdur" olmaktır. Bu kalıp, yetişkinlikte ilişkilerde ve iş yaşamında, sorun yaratıp sonra şefkat bekleyen bir davranış döngüsüne dönüşebilir.
Kurban psikolojisinin dili
Mağduriyet zihniyeti, genellikle kişinin iç dünyasında ve günlük konuşmalarında net bir şekilde kendini belli eder. Eğer kendinizi (veya bir yakınınızı) sık sık bu ifadeleri kullanırken yakalıyorsanız, bu durum kurban psikolojisinin etkisinde olduğunuzun güçlü bir işaretidir:
Sorumluluktan Kaçışın İfadeleri:
- "Bunların sorumlusu ben değilim, o bunları yaptığı için böyle oldu." (Problemin kaynağını dışarıdaki bir kişiye veya duruma atma.)
- "Zaten bende şans olsa..." (Kişisel başarısızlıkları kontrol edemediği soyut bir güce, yani şansa bağlama.)
Çaresizlik ve Pasifliğin Dili:
- "Böyle durumlar hep beni buluyor zaten." (Kendini kaderin kurbanı olarak görme ve olumsuz olayları kişiselleştirme.)
- "Çaba sarf etmeme gerek yok, denesem de böyle olacak." (Öğrenilmiş çaresizlik. Enerjiyi eyleme değil, sonucun kesin olarak olumsuz olacağına dair inanca yatırma.)
Bu ifadeler, aslında "Benim hiçbir şeye gücüm yetmez ve hayatımı kontrol edemem" inancının yansımasıdır. Bu dil, kişiyi pasifize eder ve ona değişme gücünün kendinde değil, dış dünyada olduğu yanılsamasını yaşatır.
Kurban psikolojisi döngüsü
Polisiye gerilim filmlerinde bir kurban gördüğümüzde, hemen suçluyu aramaya başlarız. Psikolojide de Kurban Zihniyeti varlığını sürdürdüğünde, çevresinde üç rolün olduğu bir döngü oluşur: Kurban, Suçlu ve Kurtarıcı.
Bu dinamik, günlük hayatımızda o kadar sık karşımıza çıkar ki, fark etmeyiz bile. İşte tipik bir örnek:
"Yakın arkadaşımla aramız bozuldu, kendimi çok mutsuz hissediyorum. Hemen X kişisini arayayım da moralimi düzeltsin."
Bu senaryoda roller şöyledir:
- Suçlu: Yakın arkadaş (Olumsuzluğun kaynağı.)
- Kurban: Cümleyi kuran kişi (Acı çeken, pasif rol.)
- Kurtarıcı: Arayacağı X kişisi (Kurbanın sorununu "düzeltmesi" beklenen dış güç.)
Peki ya bu durum neden tehlikelidir? Kurban, kendi duygusal durumunun sorumluluğunu Kurtarıcı'ya yüklemiş olur. Sanki moralini düzeltmesi gereken başkasıymış gibi bir beklentiye girer. Oysaki duygusal refahı sağlama sorumluluğu, her zaman kişinin kendisindedir.Bu üçgenin döngüsü kırılmazsa, kişi sürekli olarak dışarıdan bir "Kurtarıcı" arayarak kendi hayatının kaptanı olmayı reddetmiş olur.
Kurban Döngüsünü Kırmak: Çözümün Anahtarı Farkındalık
Kurban psikolojisinden çıkış, karmaşık bir formül gerektirmez; tek bir adımla başlar: farkındalık.
Bu farkındalık başladığında, zincirleme bir reaksiyon tetiklenir:
- Suçlu Yok Olur: Başkalarını, hayatı veya koşulları suçlamayı bıraktığınız an, o "Suçlu" rolü ortadan kalkar. Suçlayacak kimse kalmadığında, kendi gücünüzü geri almaya başlarsınız.
- Sorumluluk Alınır: Durumun farkına varmak, "Ben ne yapabilirim?" sorusunu sormayı ve sorumluluk almayı başlatır. Yaşanan sorunlarda pasifçe bir Kurtarıcı beklemektense, kişi kendi çözüm yollarını kendisi bulmaya çalışır.
- Özgürlük Kazanılır: Bu, nihayetinde başka birine bağımlı olmama ve kendi hayatınızın kontrolünü ele alma özgürlüğünü getirir.
Son Söz: Sürekliliğe Dikkat Edin
Hayat iniş çıkışlarla doludur; zaman zaman hepimiz kendimizi haksızlığa uğramış ve mağdur gibi hissedebiliriz. Bu, insan olmanın bir parçasıdır.
Burada önemli olan, bu durumun sürekliliğidir. Eğer kendinizi sürekli olarak çaresiz, güçsüz ve mağdur pozisyonunda buluyorsanız, bu artık bir duygu değil, bir yaşam biçimi haline gelmiştir. Unutmayın, bu döngü kırılabilir ve o ilk adım daima bu durumun farkına varmaktır.
Bugün, kendi hayatınızın kaptanı olma sorumluluğunu almaya hazır mısınız?
✍️ Not: Bu yazı bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir ruh sağlığı profesyoneline başvurunuz.
